Orthodoxe kerken in Moskou

Привет / Privjet / hoi,

Vandaag was mijn eerste weekenddag in Moskou en ik besloot er de hele dag op uit te trekken. Ik kreeg gisteren immers een interessante vraag van Jef over het lot van de orthodoxe kerken tijdens de Sovjetperiode die anti-religieus was. De prachtige orthodoxe kerken met de mooie, kleurrijke torentjes zijn nu niet weg te denken uit het Russische staatsbeeld, maar hun aanwezigheid was allerminst evident tijdens de atheïstische Sovjetperiode.

Om dit aan te tonen, ging ik deze morgen vroeg op pad naar de Christus Verlosserkathedraal in Moskou, gelegen aan de rivier de Moskva. Het lot van de kathedraal hangt nauw samen met de rol van het orthoxe geloof in Rusland. De Christus Verlosserkathedraal is de grootste en hoogste orthodoxe kathedraal ter wereld. Persoonlijk vind ik deze kathedraal voorlopig het allermooiste aan Moskou, het is werkelijk imposant om te kathedraal van dichtbij te kunnen bekijken. Ik stond al te popelen om binnen eens een kijkje te kunnen nemen. Ik vertrok erg vroeg omdat ik dan de zon in de rug zou hebben wanneer ik foto’s zou maken van de kathedraal vanop de voetgangersbrug. Onderaan kunnen jullie de foto’s zien en daarop zullen jullie ook zien dat er veel toeristen naar de kathedraal komen. Helaas mag men binnen geen foto’s maken, maar als je ‘christ savior cathedral moscow’ intikt bij google afbeeldingen dan krijg je al een aardig idee hoe het er vanbinnen uitziet. Maar ik kan jullie garanderen dat het nog mooier en kleurrijker is als je er effectief binnen bent.

De kathedraal laat veel zonlicht binnen wat het overvloedige bladgoud en de geel-rood-groene gedetailleerde fresco’s prachtig doet uitkomen. De grote koepel in het midden met de reuzegrote altaar-muur vol bladgoud en robijnen zijn het pronkstuk van de kerk. Aan deze kerk heb ik werkelijk mijn hart verloren, maar dan vooral op esthetisch vlak en niet per se op religieus vlak.

Nu, ik wijk af van de essentie en dat was de vraag naar het lot van de Chistus Verlosserkathedraal tijdens de Sovjetperiode... Het complex werd in 1839 gebouwd om de overwinning van de Russische troepen op Napoleon te eren. Tijdens de Sovjetperiode werd religie onder Lenin, en later onder Stalin, afgeschaft. Volgens Marx was religie immers het ‘opium van het volk', bedoeld om het volk koest te houden. De prominente aanwezigheid van de grootste orthodoxe kerk ter wereld vlakbij het Kremlin kon dictator Stalin allerminst bekoren. Daarom gaf hij de opdracht om de kathedraal in 1931 op te blazen. Enkele orthodoxe priesters die hun kerk niet wilden verlaten, zijn eveneens gedood tijdens de sloopwerken. Het was Stalin’s bedoeling om er een utopisch Sovjetpaleis neer te poten dat zo’n 450 meter hoog moest zijn. Hierbij had men geen rekening gehouden met het grondwater dat onder de grote druk naar boven kwam bij de sloopwerken. De fundering was dus niet stevig genoeg voor het Sovjetpaleis door het water en heel toepasselijk vond Stalin’s opvolger Nikita Chroestsjov er niet beter op dan er een zwembad aan te leggen. De vernieling van de kathedraal moet dus vooral als een symbool gezien worden van een hardhandig optreden tegen de orthodoxe religie.

In 1991 gaf toenmalig president Boris Jeltsin toestemming op de Kerk herop te bouwen met veel geld van de Moskouse zakenwereld. In 1996 werd ze gewijd, maar pas in 2000 was ze volledig klaar.

De andere kerken in Moskou bleven min of meer in tact, maar raakten in verval door gebrekkig onderhoud. Bovendien werden de kerkelijke goederen geconfisqueerd door de staat en werden vele priesters gedood of naar strafkampen in Siberië gestuurd. Hier in Moskou heb ik al verschillende kerken gezien waarvan de muurschilderingen compleet zijn vervaagd of waarvan de buitenkant niet goed onderhouden werd. Op dit moment is er officieel een ‘symbiose tussen kerk en staat’, maar in de praktijk is de orthodoxe Kerk een instrument in de handen van Poetin om de Russisch identiteit te promoten. Versta hieronder gerust ook dat het orthodoxe geloof gebruikt wordt als voorwendsel om aanspraak te maken op het grootste deel van Oekraïne.

Op het moment dat ik in de kerk was, was er net een misviering bezig. Dit was in een kleinere ruimte in de kelder. Dit was een unieke ervaring omdat het compleet verschilt van onze katholieke misvieringen. Ten eerste is zijn er geen zitbanken maar staat iedereen rond een met gouden railing afgezette ruimte waarin maar liefst tien priesters staan die onderling interageren en om god weet welke reden (pun intended) voortdurend van plaats wisselen of waarvan er soms drie priesters voor even door de deur van de gouden altaar-muur verdwijnen om wat later weer terug te komen en daarbij de hele tijd met wierook zwaaien. In het midden van de ruimte lag brood, appels, boekweit,... dat af en toe bewierookt werd (de betekenis ontging me, maar ik vermoed in elk geval dat het gezegd is, of minstens niet meer eetbaar door een overdosis wierook). Opvallend was ook dat de hele mis gezongen werd, afwisselend door mannen met prachtige zware stemmen en door een vrouwenkoor van zweverige alt-sopranen. Het was echt wel een prachtig schouwspel dat zich voor mijn ogen afspeelde.

Op bepaalde momenten (die ik natuurlijk steeds te laat doorhad) boog iedereen diep en maakte kruistekens. Deze kruistekens worden met drie vingers vingers gemaakt. De duim plaatsen ze tegen hun wijsvinger en middelvinger als als symbool van de heilige Drie-eenheid Vader, Zoon en Heilige Geest. In de 17de eeuw was er een belangrijk schisma (afscheuring) in de orthodoxe Kerk van de zogenaamde Oud-gelovigen. De discussie ging er min of meer over dat de Oud-gelovigen vonden dat het kruisteken met slechts twee vingers moest worden gemaakt als teken van twee naturen van Christus : zijn goddelijke en menselijke natuur. Stiekem heb ik een paar keer het kruisteken met wee vingers gemaakt, maar werd de kerk alvast niet uitgezet ;-)

Toen ik bijna volledig bedwelmd was door de overvloedige wierook besloot ik de kathedraal te ruilen voor de Moskouse smog. Nu het terug wat meer bewolkt is, zie je de zwarte waas boven de stad. Allerminst gezond lijkt me... nu snap ik waarom iedereen die het zich enigszins kan veroorloven zijn vakantie doorbrengt in een sanatorium in de Kaukasus en – als het van de Russische promotiecampagne afhangt- ook in de Krim. Westerlo en Heverlee zullen in mijn geval ook wel oké zijn. Dat gezegd zijnde ging ik naar een uitzichtpunt over Moskou, maar helaas stuurde iedereen me verschillende kanten uit waardoor ik compleet verloren liep en in een onweersbui terecht kwam. De gigantische Russische staatsuniversiteit MGU (spreek uit als ‘emkeeoe’) bood een prima schuilplaats. Van mijn uitzichtpunt bleef niet veel meer over door de donkere onweerswolken in combinatie met de smog. Ach ja... het is in elk geval een realistisch beeld van Moskou!

Toen ik thuis kwam kreeg ik voor de tweede dag op rij Okroshkai (de koude soep met kvas) van de baboeshka. Ondertussen kan ik het ook zelf maken, dus een avondje Russisch koken begeleid door het voorlezen van de verhalen van Talstoj liggen nu binnen de mogelijkheden! Onderaan post ik wat foto’s van hoe de soep gemaakt wordt, maar het komt er eigenlijk gewoon op neer dat je een salade met gekookt ei, hamblokjes, bieslook, dille, bosui, flinterdunne slierten radijs en komkommer overgiet met de kvass en er dan smetana (de zure room) bij doet. Nadien kreeg ik weer de kwarkpannenkoekjes, ‘sirniki genaamd’. Ik heb ze voor jullie op beeld vastgelegd.

Aangezien ik morgen iets te vieren heb, ga ik me nu bezig houden met het uitstippelen van een plan voor morgen ;-)

Paka,

Marijke

ps: foto's onderaan!